Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang gặp khó khăn. Tốc độ tăng trưởng chính thức của Trung Quốc vào năm 2023 là 5,2% (trong đó một số người tỏ ra hoài nghi) gần bằng một nửa so với thập kỷ trước đại dịch. Xuất khẩu và nhập khẩu đều giảm và đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc giảm 8%. Như Chatham House đã nói, “vốn dài hạn… dường như đang biểu quyết bằng đôi chân của mình”. Tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ Trung Quốc cao đến mức chính phủ đã có thời gian ngừng công bố tỷ lệ này. Sự bùng nổ đáng sợ từ lâu của bong bóng bất động sản và giá cả sụt giảm hiện làm dấy lên lo ngại về nguy cơ rơi vào tình trạng giảm phát nghiêm trọng.

Nhưng các cường quốc phương Tây – đặc biệt là các đối thủ – không nên vui mừng trước những khó khăn của Trung Quốc. Không giống như Chiến tranh Lạnh, khi lợi ích kinh tế toàn cầu của Liên Xô không đáng kể, Trung Quốc là một lực lượng kinh tế quốc tế lớn, chiếm 18% GDP toàn cầu. Đây là nước xuất khẩu lớn nhất thế giới và là điểm đến nhập khẩu đứng thứ hai. Ngoại thương của Trung Quốc chiếm hơn 1/3 GDP và là đối tác thương mại hàng đầu của 120 quốc gia, bao gồm các nền kinh tế lớn nhất ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ Latinh. Liên minh châu Âu nhập khẩu từ Trung Quốc nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.

Trung Quốc là nguồn của hơn 10% vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài toàn cầu. Nó cũng nắm giữ khoảng 11% trái phiếu Kho bạc Hoa Kỳ và Sáng kiến Vành đai và Con đường rộng lớn của nó mang lại cho nó dấu ấn đáng kể ở hơn 150 quốc gia. Đối với cả các nền kinh tế tiên tiến và mới nổi, sự sụt giảm về nhu cầu hoặc sản xuất của Trung Quốc hoặc những thay đổi chính sách khó khăn sẽ có những tác động to lớn.

Nhiều yếu tố đã tạo ra nền kinh tế chao đảo này. Đầu tư quá mức vào công nghiệp, chi tiêu tiêu dùng yếu và bùng nổ nợ đã kết hợp với những hạn chế chính trị nhằm bóp méo sự phát triển. Nhu cầu kiểm soát xã hội – được phản ánh qua các chính sách về tỷ lệ sinh và các biện pháp ngăn chặn đại dịch – đã làm tổn hại đến sức sống kinh tế quốc gia. Hệ tư tưởng càng làm tăng thêm những khó khăn, chẳng hạn như khi nhu cầu chi tiêu tiêu dùng ngày càng tăng dẫn đến việc miễn cưỡng thử các biện pháp kích thích có thể có lợi cho khu vực tư nhân.

Ở bên ngoài, thuế quan của Mỹ đã gây tổn hại đến hoạt động xuất khẩu của ngành quan trọng sang khách hàng lớn nhất của Trung Quốc. Washington đã thuyết phục Hà Lan và Nhật Bản tham gia kiểm soát xuất khẩu thiết bị dành cho chất bán dẫn tiên tiến, đồng thời cả Mỹ và EU đều tăng cường giám sát đầu tư của Trung Quốc. Về mặt chính trị, môi trường toàn cầu đối với Trung Quốc rõ ràng đã trở nên kém thân thiện hơn do cách Bắc Kinh xử lý đại dịch Covid-19, sự đàn áp trong nước và việc Trung Quốc lặp lại những lời biện minh của Nga về việc xâm lược Ukraine.

Dù nguyên nhân là gì, một Trung Quốc suy thoái không phải là điều mà phương Tây mong muốn. Ngoài những tác động lan tỏa của một đợt trượt dốc sâu, một chế độ đang bị thách thức về mặt kinh tế ở Bắc Kinh có thể trở nên rắc rối và nguy hiểm hơn về mặt chính trị.

Mặc dù các nhà lãnh đạo độc tài không dễ bị tổn thương trước các cuộc bầu cử hoặc bãi miễn phổ thông thực sự, nhưng trớ trêu thay, họ có thể bị thay thế bất cứ lúc nào. Họ phải tìm cách làm hài lòng các cử tri chủ chốt. Theo lời của nhà khoa học chính trị David Easton, họ cần “hỗ trợ đầu ra”. Các nhà lãnh đạo kế nhiệm của Trung Quốc đã giành được sự hỗ trợ này bằng cách khuyến khích sự phát triển của tầng lớp trung lưu đông đảo, thịnh vượng của Trung Quốc và cung cấp cho họ hàng hóa, du lịch và triển vọng tươi sáng cho con cái họ – để đổi lấy sự tuân thủ chính trị.

Nhưng sự sắp xếp này đòi hỏi một nền kinh tế ngày càng phát triển và đa dạng. Tốc độ tăng trưởng chậm lại và triển vọng biến mất – được thấy ở tỷ lệ thất nghiệp cao ở thanh niên – gây nguy hiểm cho thỏa thuận ngầm này.

Không thể đạt được thỏa thuận kinh tế cuối cùng, những chế độ như vậy thường chuyển sang sử dụng đồng tiền của chủ nghĩa dân tộc. Xã hội được đền đáp bằng việc cung cấp những hàng hóa mang tính biểu tượng: “sự kiên quyết” trước sự thù địch bên ngoài; khẳng định chủ quyền trên các vùng biển lân cận; và cam kết khôi phục toàn vẹn lãnh thổ (tức là Đài Loan) “bằng vũ lực nếu cần thiết”.

Việc hung hãn tung quốc kỳ ra thế giới để bù đắp những thất bại trong nước không khiến sự hợp tác giữa Trung Quốc và đối thủ không thể thực hiện được mà có thể chỉ đứng ngoài lề. Chuyến thăm Mỹ gần đây của Tập Cận Bình đã đưa ra những lời hứa từ Bắc Kinh nhằm cản trở dòng ma túy opioid vào Mỹ và mở lại một phần quan hệ quân sự giữa hai quân đội. Tương tự, hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc-EU vào tháng 12 đã nối lại các cuộc đối thoại cấp cao về một số vấn đề thương mại. Nhưng Thỏa thuận toàn diện về đầu tư mang tính bước ngoặt, sản phẩm của 10 năm đàm phán nhằm đảm bảo khả năng tiếp cận thị trường và đối xử bình đẳng ở Trung Quốc cho các công ty EU, vẫn bị gạt ra ngoài lề do những lo ngại của châu Âu về sự hỗ trợ của Trung Quốc dành cho Nga và các cuộc tấn công vào quyền tự do dân sự trong nước. Khi Chủ tịch Ủy ban Châu Âu, Ursula von der Leyen, đến thăm Bắc Kinh vào mùa xuân năm ngoái, bà nói rằng hiệp ước quan trọng này “đã không được ký kết”.

Một Trung Quốc yếu hơn cũng có thể có ít động lực hợp tác hơn, không chỉ với phương Tây. Sáng kiến Vành đai và Con đường của Bắc Kinh đã trở thành một công cụ tạo và thu nợ lớn với hậu quả chính trị tiêu cực. Hồi chuông cảnh báo đã vang lên vào năm ngoái khi Bắc Kinh bán tháo hơn 20 tỷ USD trái phiếu và cổ phiếu Kho bạc Hoa Kỳ. Mặc dù phân tích chuyên sâu cho thấy rằng lượng dự trữ của Mỹ mà Trung Quốc nắm giữ vẫn ổn định, nhưng rõ ràng có những người ở Bắc Kinh thích “cân bằng” lượng nắm giữ của Trung Quốc như một biện pháp phòng ngừa trước việc Mỹ “vũ khí hóa” thương mại.

Trực tiếp nhất, những hạn chế của Mỹ đối với máy móc bán dẫn tiên tiến đã thúc đẩy nỗ lực của Trung Quốc nhằm phát triển năng lực của chính mình. Kết hợp với định hướng lãnh thổ lâu dài của Bắc Kinh, điều này có thể khiến Đài Loan – nguồn cung cấp 90% vi mạch tiên tiến trên thế giới – trở thành một “mua lại” thậm chí còn hấp dẫn hơn.

Tất nhiên, Trung Quốc còn lâu mới có thể kiểm soát được. Xuất khẩu vẫn chiếm khoảng 20% GDP của Trung Quốc và đầu tư trực tiếp nước ngoài ra nước ngoài đã phục hồi một chút vào năm 2023. Nhưng khi vai trò của Trung Quốc trong nền kinh tế toàn cầu giảm dần và cảm giác về mối đe dọa gia tăng, nước này sẽ có ít lý do hơn để hợp tác. Việc thành lập các tổ chức quốc tế của riêng mình, như Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á, và các nỗ lực nhằm giảm bớt sự thống trị của đồng đô la phản ánh phong trào trong nước hướng tới chế độ tự trị.

Những động lực này – chủ nghĩa dân tộc quyết đoán và sự tách biệt khỏi môi trường toàn cầu thù địch – giao thoa mạnh mẽ hơn vào thời điểm nền kinh tế hoạt động yếu kém. Ngay cả khi tìm kiếm các công cụ kinh tế phù hợp, Bắc Kinh vẫn khẳng định rằng các biện pháp trừng phạt và hạn chế do Mỹ dẫn đầu đối với thương mại và đầu tư là một phần trong nỗ lực duy trì sự thống trị toàn cầu của Mỹ. Một Trung Quốc bị đe dọa và suy yếu có nhiều khả năng áp dụng các chính sách kinh tế cách ly để tự bảo vệ mình và có lập trường mạnh mẽ hơn chống lại quan điểm của phương Tây về cách nước này nên hành xử.

Tác giả: Ronald H. Linden (@ The Hill) là giáo sư khoa học chính trị đã nghỉ hưu và là giám đốc Nghiên cứu Châu Âu tại Đại học Pittsburgh.

Tags: Trung Quốc