Quân đội Philippines đang theo dõi tên lửa bắn trúng mục tiêu trong cuộc tập trận chung Mỹ-Philippines.© Ezra Acayan/Getty Images

Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ đã tham gia cùng các đối tác Philippines vào ngày 5 tháng 5 năm 2024 để tham gia một trận chiến giả tại một địa điểm đáng chú ý: một lãnh thổ nhỏ, xa xôi, chỉ cách mũi phía nam của hòn đảo tranh chấp Đài Loan 100 dặm.

Cuộc tập trận này là một phần của cuộc tập trận Balikatan kéo dài hàng tuần với sự tham gia của các lực lượng hải quân, không quân và lục quân của Philippines và Mỹ, cùng với Australia và Pháp cũng tham gia một số cuộc diễn tập.

Với một “cuộc tấn công trên biển” đã được lên kế hoạch vào ngày 8 tháng 5, trong đó một con tàu ngừng hoạt động sẽ bị đánh chìm và diễn tập đẩy lùi quân đội nước ngoài đang tiến tới, mục đích là nhằm thể hiện một mặt trận thống nhất chống lại Trung Quốc, quốc gia mà Washington và Manila coi là mối đe dọa đối với khu vực. Balikatan trong tiếng Tagalog có nghĩa là “vai kề vai”.

Các cuộc tập trận chung của hải quân Philippines và Mỹ đã trở thành một sự kiện thường niên. Nhưng với tư cách là một chuyên gia về quan hệ quốc tế, tôi tin rằng cuộc tập trận năm nay đánh dấu một bước ngoặt trong chính trị khu vực Biển Đông.

Lần đầu tiên, các tàu chiến tham gia cuộc tập trận đã mạo hiểm vượt ra ngoài ranh giới 12 hải lý phân định lãnh hải của Philippines. Điều này mở rộng các hoạt động quân sự vào khu vực xám, nơi vùng đặc quyền kinh tế của Philippines cọ xát với lãnh thổ mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền và được chỉ định bởi “đường chín đoạn” của nước này.

Cũng là lần đầu tiên, Mỹ triển khai một bệ phóng di động tiên tiến dành cho tên lửa đạn đạo và hành trình tầm trung thuộc loại đã bị cấm theo Hiệp ước Lực lượng Hạt nhân Tầm trung hiện không còn tồn tại. Ngoài ra, hải quân Philippines còn khoe việc mua được một tàu khu trục tên lửa mới nhất do Hàn Quốc chế tạo.

Biển Đông từ lâu đã là nguồn gốc của các tranh chấp hàng hải giữa Trung Quốc, nước tuyên bố chủ quyền đối với phần lớn vùng biển của nước này, với các quốc gia bao gồm Việt Nam, Philippines, Malaysia và Indonesia. Ngoài ra, căng thẳng gia tăng về tình trạng của Đài Loan – lãnh thổ mà chính quyền Biden đã cam kết bảo vệ về mặt quân sự trong trường hợp Trung Quốc xâm lược – đã khiến Biển Đông càng trở nên quan trọng về mặt chiến lược.

Ngăn chặn trên biển

Cuộc diễn tập chung mới nhất diễn ra trong bối cảnh có hai diễn biến có thể ảnh hưởng đến diễn biến căng thẳng ở Biển Đông trong tương lai. Thứ nhất, Philippines ngày càng trở nên quyết đoán hơn trong việc chống lại các yêu sách của Trung Quốc trong khu vực; và thứ hai, Mỹ ngày càng có ý định xây dựng các liên minh khu vực như một phần của chiến lược kiềm chế Trung Quốc.

Sự liên kết giữa Hoa Kỳ và trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Sau một khoảng thời gian ngắn trong nhiệm kỳ tổng thống 2016-2022 của Rodrigo Duterte, các tàu chiến và máy bay quân sự của Mỹ một lần nữa hoạt động ngoài các căn cứ ở Philippines.

Các cuộc tuần tra chung của hải quân được nối lại vào đầu năm 2023. Đồng thời, Manila cấp cho quân đội Mỹ quyền tiếp cận chưa từng có tới các cơ sở trên các đảo phía bắc Batanes, nơi đã trở thành tâm điểm của các hoạt động chung hiện nay.

Trong khi đó, Washington đã lên tiếng mạnh mẽ hơn trong việc lên án những thách thức từ phía Trung Quốc đối với Philippines.

Các quan chức Mỹ đã cẩn thận tránh hứa hẹn bảo vệ các đảo, đảo san hô và rạn san hô xa xôi mà Manila tuyên bố chủ quyền trong bảy thập kỷ sau khi ký Hiệp ước phòng thủ chung với Philippines vào năm 1951.

Chỉ đến tháng 3 năm 2019, Ngoại trưởng lúc đó là Mike Pompeo mới khẳng định rằng hiệp ước này bao trùm toàn bộ khu vực địa lý mà Philippines khẳng định chủ quyền.

Vào tháng 2 năm 2023, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. và Joe Biden đã tăng gấp đôi số lượng căn cứ ở Philippines mở cửa cho quân đội Hoa Kỳ. Tháng 5 năm đó, hai nhà lãnh đạo khẳng định rằng Hiệp ước phòng thủ chung áp dụng cho các cuộc tấn công vũ trang diễn ra “bất cứ nơi nào trên Biển Đông”.

Gây sóng, làm rung chuyển thuyền

Mối quan hệ vững chắc hơn với Mỹ đã đi kèm với hành vi hiếu chiến hơn từ phía Philippines. Vào tháng 5 năm 2023, lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines đã đưa các phao phân giới xung quanh Đá Whitsun – nơi diễn ra cuộc đối đầu căng thẳng với lực lượng dân quân biển Trung Quốc một năm trước đó.

Các báo cáo lan truyền ba tháng sau đó cho biết thủy quân lục chiến Philippines đã lên kế hoạch xây dựng các tiền đồn lâu dài ở vùng lân cận Bãi cạn Scarborough đang tranh chấp gay gắt. Và một tàu bảo vệ bờ biển Philippines, với chỉ huy lực lượng vũ trang nước này trên tàu, đã tiếp cận bãi cạn Scarborough vào tháng 11, trước khi bị các tàu dân quân biển Trung Quốc buộc phải rút lui.

Sau đó, vào tháng 1 năm 2024, Philippines đã phá bỏ việc tuân thủ lệnh cấm xây dựng các công trình trên lãnh thổ tranh chấp, vốn là một phần của Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông năm 2002, bằng cách lắp đặt thiết bị giám sát điện tử trên đảo Thị Tứ. ngoài bãi cạn Scarborough ở trung tâm của một cụm các quần thể đang tranh chấp. Tiếp theo đó là các kế hoạch được công bố nhằm đưa nước khử muối vào các nhà máy quân sự trên Thị Tứ, Đảo Nam Sơn và Bãi cạn Second Thomas, giúp có thể duy trì các đồn trú thường trực trên các tiền đồn biệt lập này.

Manila tiếp tục khẳng định quyền hàng hải của mình bằng cách tuyên bố rằng các lực lượng vũ trang sẽ hộ tống các hoạt động thăm dò và khai thác mỏ trong vùng đặc quyền kinh tế.

Tiếp theo là các hành động tiếp theo có thể bị coi là khiêu khích ở Bắc Kinh, bao gồm việc cho tàu hộ tống hải quân Philippines đồn trú tại đảo Palawan gần đó và chuyến bay chung của máy bay chiến đấu Philippines và máy bay ném bom hạng nặng B-52 của Không quân Mỹ.

Một loạt phản ứng của Trung Quốc

Rõ ràng là càng ngày mối quan hệ sâu sắc của Mỹ-Phi đã mang lại cho Manila sự tự tin để thực hiện nhiều hành động gây chiến khác nhau đối với Trung Quốc. Câu hỏi là, để đạt được mục đích gì?

Một Philippines quyết đoán hơn có thể sẽ góp phần vào chiến lược của Mỹ nhằm ngăn chặn Bắc Kinh mở rộng sự hiện diện ở Biển Đông và phát động điều mà nhiều người ở Washington lo ngại: một cuộc xâm lược Đài Loan.

Nhưng có khả năng sự căng thẳng gia tăng từ phía Philippines sẽ khiến Bắc Kinh trở nên hung hăng hơn, làm giảm triển vọng ổn định khu vực.

Khi sự phối hợp của Philippines-Mỹ tăng cường, Bắc Kinh đã gia tăng số lượng tàu chiến được triển khai ở Biển Đông và leo thang các hoạt động hàng hải xung quanh Đảo Thị Tứ, Bãi cạn Second Thomas và Rạn san hô Iroquois – tất cả những nơi mà Philippines coi là lãnh thổ có chủ quyền của mình.

Đầu tháng 3 năm 2024, hai tàu nghiên cứu của Trung Quốc đã di chuyển đến Benham Rise, một thềm lục địa giàu tài nguyên nằm ở bờ biển phía đông Philippines, bên ngoài Biển Đông. Vài tuần sau, một tàu tuần tra của lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines đang khảo sát một bãi cát gần Thị Tứ đã bị quấy rối không chỉ bởi các tàu cảnh sát biển và dân quân biển Trung Quốc mà còn bởi một tàu khu trục tên lửa của Hải quân Quân đội Giải phóng Nhân dân, lần đầu tiên họ đã phóng trực thăng để theo dõi tàu tuần tra. .

Washington chưa thực hiện bước đi công khai nào nhằm giảm bớt căng thẳng giữa Manila và Bắc Kinh. Đúng hơn, Ngoại trưởng Antony Blinken đã bày tỏ sự ủng hộ hết mình đối với “các cam kết phòng thủ vững chắc của chúng tôi” trong chuyến dừng chân tại Manila vào giữa tháng 3 năm 2024.

Được trấn an trước sự ủng hộ của Hoa Kỳ, Marcos đã tăng cường hùng biện, tuyên bố rằng Manila sẽ đáp trả bất kỳ hành vi gây rối nào từ phía Bắc Kinh bằng cách thực hiện “gói biện pháp đối phó tương xứng, có chủ ý và hợp lý”. “Người Philippines,” ông nói thêm, “không nhượng bộ.”

Theo Marcos, cách tiếp cận như vậy hiện đã khả thi do Mỹ và các đồng minh trong khu vực đề nghị “giúp đỡ chúng tôi về những gì Philippines yêu cầu để bảo vệ và đảm bảo chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán của chúng tôi”.

Điều nguy hiểm là khi Philippines ngày càng được đảm bảo hơn bởi sự hỗ trợ của Mỹ, nước này có thể trở nên liều lĩnh hơn trong việc đối phó với Trung Quốc.

Thay vì ngăn cản Trung Quốc bành trướng hơn nữa, mối quan hệ ngày càng sâu sắc giữa Philippines và Mỹ. sự liên kết và sự quyết đoán liên quan của Philippines có thể chỉ làm tăng thêm sự e ngại của Bắc Kinh đối với việc nước này tiếp tục tiếp cận Biển Đông – nơi hầu như toàn bộ năng lượng nhập khẩu và hầu hết hàng xuất khẩu của nước này đều chảy qua đó.

Và có rất ít lý do để kỳ vọng rằng Washington sẽ có thể ngăn chặn một Manila táo bạo tiếp tục con đường đối đầu với Trung Quốc ở Biển Đông.

Đối với Bắc Kinh, viễn cảnh một Philippines táo bạo xây dựng quan hệ đối tác chiến lược tích cực với Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam và – rắc rối nhất là – Đài Loan khiến tình hình càng trở nên nguy hiểm hơn.

Tác giả: Fred H. Lawson, đăng trên tờ The Conversation.
tác giả từng đoạt giải  Summer Writing Grant from the Charles Koch Foundation.

Tags: Biển Đông, Hoa Kỳ, Philippines, Trung Quốc